სამცხე-ჯავახეთი ისტორიული მხარეა და საქართველოს სამხრეთ ნაწილში, კერძოდ ზემო ქართლში მდებარეობს. სამცხე მოიცავს ახლანდელი ახალციხის, ადიგენის და ასპინძის ზოგიერთ რაიონს. დასავლეთით შემოსაზღვრულია არსიანის მთებით და ესაზღვრება აჭარას, ჩრდილოეთით ფერსათის მთებით და ესაზღვრება გურიასა და იმერეთს, სამხრეთით ერუშეთისა და კასრის მთებით ესაზღვრება ისტორიული ქართლის პროვინციებს: ერუშეთსა და შავშეთს, რომლებიც ახლა თურქეთის ტერიტორიაზეა. ჯავახეთი მოიცავს ახლანდელი ახალქალაქისა და ნინოწმინდის ,ნაწილობრივ ასპინძის რაიონების ტერიტორიებს. ისტორიულად ჯავახეთს დასავლეთით მდინარე მტკვარი ესაზღვრებოდა, ჩრდილოეთით, სამხრეთით და აღმოსავლეთით კი შარვაშეთის, სამსარისა და ნიალისყურის მთები. დღესდღეობით ჯავახეთი სამცხე-ჯავახეთის რეგიონის ნაწილია. სამცხე-ჯავახეთის ქალაქები და დიდი დასახლებებია: აწყური, ახალციხე, ასპინძა, ადიგენი, აბასთუმანი, ვალე, ახალქალაქი, ნინოწმინდა, თმოგვი, კუმურდო და მრავალი სოფელი.

გეოგრაფია:

სამცხე-ჯავახეთი მთაგორიანი და კლდიანი მხარეა, დასერილი ხეობებით, წყაროებით, ტბებით, დიდი და ჩქარი მდინარეებით. ველმინდვრები სამცხეს ძალიან ცოტა აქვს, რელიეფი რთულია: ვაკისებრი ტერასები, გორაკ-ბორცვები და ვულკანური მთები. სამცხის მთავარი მდინარეებია: ჭოროხი და მტკვარი. ჯავახეთი რამდენიმე ფიზიკურგეოგრაფიულ ქვერაიონს მოიცავს, ესენია: ჩრდილოეთის ანუ ჭობარეთ-ტაბისყური, ახალქალაქის ვაკე და სამხრეთის ანუ კარწახ-ნიალის, ანუ ნიალის ქვერაიონი. ჯავახეთის ზედაპირი ტალღოვანი ვაკეა, რომლის რელიეფსაც ქვაბულები, სერები, ბორცვები და მდინარეების კანიონები ქმნიან. რეგიონის აღმოსავლეთ ნაწილში აღმართულია აბულ-სამსარის ქედი, ჩრდილოეთით კი მის ტერიტორიაზე თრიალეთის ქედის სამხრეთ კალთებია გადაშლილი. ჯავახეთში მრავლადაა ცივი წყაროები, მცირე და დიდი მდინარეები, თევზუხვი მტკნარი ტბები. რეგიონის დიდი მდინარეებიდან აღსანიშნავია მდინარე ფარავანი და მისი შენაკადები, ჯავახეთის მტკვარი და სხვ. ჯავახეთის დიდი ტბებია: ფარავანი, ხანჩალი, საღამო, მადათაფა, ბუღდაშენი, წუნდა და სხვ. ახალციხის ქვაბულში ფართო ფოთლოვანი ტყის, 1850 მეტრზე წიწვიანი და ფიჭვნარი ტყეების სარტყელია. ტყის სარტყელის ზემოთ სუბალპური და ალპური მდელოებია. მდინარე ძანძეს ხეობაში გოდერძის უღელტეხილის აღმოსავლეთ კალთაზე მდებარეობს მესამეული პერიოდის განამარხებული ფლორა, რომელიც გოდერძის ფლორის სახელწოდებითაა ცნობილი.

ისტორია:

სამცხე-ჯავახეთი საქართვლოს უძველესი კუთხეა. ამ ტერიტორიაზე მრავალი არქეოლოგიური ძეგლია. შეიძლება ითქვას, რომ სამცხე-ჯავახეთის მიწა-წყალი მრავალ საიდუმლოს ინახავს. არქეოლოგიურმა გათხრებმა ცხადყო, რომ ადამიანს სამცხე-ჯავახეთის ტერიტორიაზე უძველესი დროიდან უცხოვრია. რეგიონის ტერიტორიაზე მრავალი ადრეანტიკური ხანის ნაქალაქარი და ყორღანული სამარხი იქნა აღმოჩენილი. აქ ვხვდებით ციკლოპური ტიპის, უზარმაზარი ლოდებისგან მშრალად ნაშენ, ციხე-ნამოსახლარებს, გალავნებს, კოშკებსა და აკლდამებს. სამცხე-ჯავახეთი საქართველოს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი და კულტურულად დაწინაურებული პროვინცია იყო. ისტორიულ წყაროებში ჯავახეთი პირველად ძვ. წ. 785 წელს იხსენიება ურარტუს მეფის, არგიშთ I-ის, წარწერაში. უძველესი დროიდან ჯავახეთი ქართლის სამეფოს ერთ-ერთი საერისთავო იყო, ხოლო მის კულტურულ და რელიგიურ ცენტრს წუნდა წარმოადგენდა. სამცხე-ჯავახეთი ისტორიული მესხეთის შემადგენლობაში შედიოდა. მესხეთის გეოგრაფიული მდებარეობა ხელსაყრელ პირობას ქმნიდა ქვეყნის კულტურულეკონომიკური განვითარებისათვის. იგი ხელს უწყობდა კავშირის დამყარებას საქართველოს ტერიტორიაზე ცნობილ ძველ კულტურებსა და მცირე აზია-მახლობელი აღმოსავლეთის ცივილიზაციის ცენტრებს შორის. ისტორიული მესხეთი, რომლის შემადგენლობაში შედიოდა სამცხე-ჯავახეთი, სამხრეთით ესაზღვრებოდა საბერძნეთს და მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა I-V საუკუნეებში ირან-ბიზანტიის ბრძოლებში, რაც ირანის გამარჯვებით დამთავრდა VI საუკუნეში - 532 წელს - ირანმა იბერია დაიპყო და მეფობა მოსპო. ბიზანტია იბერიისთვის ბრძოლას განაგრძობდა და 626 წელს მან იბერიიდან ირანელები განდევნა. VII საუკუნის შუა წლებში ბიზანტია-ირანის ქიშპობას ბოლო მოუღო არაბების შემოსევებმა. VIII სუკუნეში არაბებმა ეს კუთხე დაიპყრეს (ჭოროხის ხეობის გარდა). IX-X საუკუნიდან გავლენის მოპოვებას სამცხეზე ცდილობდა ჯერ ბიზანტია, შემდეგ თურქეთი. XII საუკუნეში კი დავით IV აღმაშენებელმა მესხეთი და მასში შემავალი სამცხე-ჯავახეთი შემოიმტკიცა. 1124-1213 წ.წ თამარ მეფის დროს კი იგი გადაიქცა სამხედრო მოქმედების მთავარ ასპარეზად, ამავდროულად აქ კულტურული ცხოვრება დუღდა. აქ შეიქმნა ქართული სამართლის ბრწყინვალე ძეგლი , ე.წ. ბექა-აღბუღას ფეოდალური სამართლის წიგნი. XIII საუკუნის ბოლოდან მონღოლებმა საქართველოს დაპყრობის შემდეგ სამცხე-ჯავახეთიც დაიმორჩილეს. XIII საუკუნის ბოლოსა და XIV საუკუნის დასაწყისში საქართველოს მეფემ გიორგი V-მ სამცხის სამთავრო შემოიერთა. ხოლო XV საუკუნეში საქართველოს ჯავახეთიც შემოუერთდა ,მაგრამ XVI საუკუნის ბოლოს სამცხე-ჯავახეთი თურქებმა დაიპყრეს. ოსმალების მზაკვრულმა პოლიტიკამ დააჩქარა ამ კუთხის ისლამიზაცია, რომელმაც განსაკუთრებით ინტენსიური ხასიათი XVII საუკუნის შუა ხანებიდან მიიღო. ბევრმა გამაჰმადიანებულმა ქართველმა ენაც დაივიწყა. მიუხედავად ასეთი მდგომარეობისა, სამცხე-ჯავახეთის მოსახლეობას მაინც არ შეუწყვეტია კავშირი საქართველოს მოსახლეობასთან. აქ დარჩენილი ქართველების უმეტესობა ქრისტიანობის შენარჩუნების მიზნით, კათოლიკე გახდა. თურქებს შეთანხმება ჰქონდათ კათოლიკურ ეკლესიასთან, რომლის თანახმადაც ვალდებულები იყვნენ, არ შეევიწროვებინათ მათ მიერ დაპყრობილ ტერიტორიაზე მცხოვრები კათოლიკეები. XIX საუკუნეში კი სამცხე-ჯავახეთში თურქეთიდან დევნილი სომხური მოსახლეობა კომპაქტურად დასახლდა. იმავე პერიოდში რუსეთის იმპერიის შიდა რაიონებიდან ჩამოასახლეს დუხობორები. სამცხე-ჯავახეთი XIX საუკუნის I მეოთხედამდე თურქეთის შემადგენლობაში იყო, ხოლო 1828-29 წლების რუსეთ-თურქეთის ომის შედეგად იგი კვლავ საქართველოს დაუბრუნდა.

ჰავა / კლიმატი:

სამცხე-ჯავახეთი ხასიათდება თავისებური კლიმატით. რაიონის უმეტეს ნაწილში მთიანეთის ველების ჰავაა. ზამთარი ცივი და მცირეთოვლიანია, ხოლო ზაფხული ხანგრძლივი და თბილი. უფრო მაღალ ზონაში, მესხეთის ქედზე, ზღვის ნოტიოდან ზომიერად ნოტიო კონტინენტურზე გარდამავალი ჰავაა. ჰაერის საშუალო ტემპერატურა -3C გრადუსიდან +9C გრადუსამდე მერყეობს.

ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკი:

მცირე კავკასიონის რეგიონში, თბილისიდან სამხრეთ-დასავლეთით მდებარეობს. იგიერთ-ერთი უდიდესი პარკია ევროპაში, მოიცავს 6 ადმინიატრაციულ რაიონს ბორჯომიდან ხარაგაულამდე. პარკის განსაკუთრებული უნიკალურობა მდგომარეობს გეოგრაფიული და ეკოლოგიური ზონების მრავალფეროვნებაში. პარკი მდიდარია ისტორიული და არქიტექტურული ძეგლებით, კურორტებით და დასახლებული პუნქტებით.

კურორტები:

ბორჯომი: ქალაქი-კურორტია აღმოსავლეთ საქართველოში და რაიონის ადმინისტრაციულ ცენტრს წარმოადგენს. ქალაქის ადგილას XV-XVIII სს-ში რამდენიმე სოფელი იყო. იმავე ხანებში ურავლის ხეობაში იყო ბორჯომის სახელით ცნობილი სოფელი. ბალნეოლოგიური და კლიმატური კურორტი ზღვის დონიდან 900 მ. სიმაღლეზე ბორჯომ-ხარაგაულის ნაკრძალის აღმოსავლეთით მდებარეობს. ბორჯომიში არის განთქმული მინერალური წყლების ქარხანა, რომელიც ამჟამად საქართველოს მნიშვნელოვანი სამეწარმეო პროდუქტია. ბორჯომის წყალი უნიკალურია, იგი მდიდარია ადამიანის ორგანიზმისთვის მნიშვნელოვანი მიკრო-ელემენტებით.

ბაკურიანი: კურორტი ბაკურიანი მდებარეობს დაბა ბორჯომის რაიონში, თრიალეთის ქედის ჩრდილოეთ კალთაზე, მდინარე ბაკურიანისწყლის ნაპირას. ბაკურიანი გაშლილია ე.წ. ბაკურიანის ქვაბულის ძირზე,რომელიც ვულკან მუხერიდან ამონთხეული ლავით არის აგებული. ჰავა ზღვის ნოტიოდან ზომიერად ნოტიონ კონტინენტურისკენ გარდამავალია, ზამთარი ცივი, თოვლიანი, ზაფხული - ხაგრძლივი. ბაკურიანის მიდამოები შემოსილია წიწვიანი ტყით. იგი საერთაშორისო მნიშვნელობის სამთო-სათხილამურო ცენტრს წარმოადგენს. ბაკურიანის ქედის სამხრეთ-დასავლეთ კალთებზე მდებარეობს ბაკურიანის ბოტანიკური ბაღი. დაარსებულია 1910 წელს და წარმოადგენს კავკასიის მაღალმთიანეთის, ალპურ მცენარეთა მდიდარ კოლექციას.